סקירה תרבותית

אפי ניחש שהשולח הוא הירש פורודומינסקי ממקימי תיאטרון מיידים. גם על פי שמו הפרטי הירש/הירשל, שנת הלידה (1913, שנה לפני סבא זאב).

ייתכן שהמכותב הוא שלמה שמידט, חבר של סבא וסבתא. זאב ורבקה מוזכרים בתחתית המכתב המיוחד הזה, ושליימקה מסר להם אותו בשל כך.

המכתב מלא אזכורים ליצירות ויוצרים ומצליח להצחיק אותי למרות שאינני מכיר את הכותב ונושאי כתיבתו..

התאריך משוער באופן גס, על בסיס “הכל שוחטין” (מלחמה?) האיסור על התאגדות (סובייטים) והמודעה אודות ההצגה

תרגום - נאוה ליטבק, בעריכתי

שלומקה

קראתי את המכתב האחרון שלך בשמחה אתה נחמד וטוב אלי כפי שהיית (איציק מאנגר)

וודאי שאתה טוב ונחמד אלי שאתה גם כותב אלי למרות שלא עניתי לך על המכתב האחרון. אשמנו, בגדנו וכו’. הייתי ככל הנראה עסוק וכשסוף סוף נזכרתי המכתב כבר היה ליד איסטנבול…

מה נשמע אצלך אני קורא. מה אצלנו? אז ככה. אתה ספוג בגעגועים הביתה אבל אתה קצת מתאר לעצמך את הדברים בצבעים ורודים. קשה לקפוץ לבקר את החבר שלך אוֺלֶק למשל, קשה מאד ובוא נאמר בלתי אפשרי מבחינתנו. אז אם לדבר בעדינות: עצוב. פשוט מאד לא הייתי מהמר עכשיו שאם אעבור בדײַטשער-גאַס אפגוש 5 מכרים משלנו. רוב המכרים שפוגשים הם מאיכות פחות טובה. כמו שאומרים עצוב, משעמם. כמעט ואין שום מפלט. חיי החברה התוססים חסרים. פרט לאגודות הציוניות השאר עדיין אינן חוקיות (כמובן “מכבי”, “ווילביג” וכו’). מה אתי? אני מבזבז את שנות הנעורים שלי (אוי ואבוי עליהן) ב”מיידים”. אנחנו אנשי “מיידים” ממשיכים ביחד ובנוסף לַכּל, זה ממלא לנו מעט מהריקנות שהיתה נותרת לולא היה לנו “מיידים”. באפריל האחרון נתַנו הופעת בכורה חדשה - “הכל שוחטין” - סמלי לימים אלה. השקענו בתכנית את חיינו. בובות יפות, קישוטים, טקסטים נבחרים. יש לי גם חלק: פרודיות על סוצקעווער, ווֺגלֶר, חיים גרַדֶה - המבקרים כותבים שאלה הקטעים הטובים ביותר בתכנית. בהזדמנות אשלח את הפרודיה (אם אתה מתאווה לקצת “יונג-ווילנע”) הביקורות חיוביות וחמות אבל הקהל? כל כולו אנשים בגיל העמידה וזקנים. הנוער שהיה ממלא את האולמות איננו עוד, הנוער שהיה בולע כל מילה איננו עוד (ומה לבלוע דווקא יש). זה הדבר המכאיב ביותר. חסר הקהל שלמענו עובדים, שמסוגל לקלוט ולהבין. יש נחמה לפחות שיש נוער ברחבי ליטא, אנחנו אכן נוסעים בעוד 10 ימים לסיור. איפה נהיה? נדווח על הפרטים במכתב הבא.

אתה מבין בעצמך שליימקה שאם היינו מזדמנים עכשיו יחד ומתחילים לשוחח היינו מדברים ומדברים, חולקים חדשות, חוויות, דעות – אבל לך ותכתוב הכל במכתב! בחיי שהייתי יכול לספר לך קצת – אבל בוא נדחה את זה לפעם אחרת.

מה נשמע בווילנה? ביחס לעבודה, די קשה. שלא יהיה נדמה לך שאתה כבר היית עובד במה ש.. ואולי? מי יכול לנחש? מבחינה תרבותית אז כמו שנאמר, הכל מת. יש באמת קצת פליטים שהם אנשים חשובים אבל לא כל כך מרגישים את היותם שם. הם כן מנסים לארגן איזו שבת. רובם גנרלים מפלגתיים שונים שתוך כדי ריצה אבדו את הצבאות שלהם. העיתונות אצלנו גם לא מי יודע מה. בווילנה יוצאים לאור עיתונים. “ווילנער קוּריֶר” (מין עיתון ערב) - העורכים הם פרידקין (מה”אקספרס”) חיים לוין (מה”צײַט”) ואייגריזדזנסקי.

1. “ווילנער טאׇגבלאַט” מעין עיתון ציוני בעריכת נ. ווייניג שמפלרטט עם תרבות היידיש. קובנה שולחת לפה את שלושת העיתונים שלה:
2. “ייִדישע שטימע” העיתון העשיר ביותר, הבורגני והציוני.
3. “דאׇס וואׇרט” (אתה יכול לקרוא כהברה אחת) של פועלי ציון.
4. “פֿאׇלקסבלאַט” יידישיסטי פרוגרסיבי.

אין תאטראות מרשימים. נשארו קצת “שחקנים” מפוקפקים. הם מבצעים מכל הבא ליד. קבוצה אחת הציגה את “מיסיסיפי” ואחרת גנבה את הטקסט וגם הציגה את “מיסיסיפי” – שתיהן כשלו. אבל אל תחשוב שאנחנו מיואשים, פסימיסטים ושכבר “עשינו במכנסיים”. חס וחלילה! אנחנו חיים, אנחנו מקווים – יהיה טוב! (יש ברירה?)

בקשר לעניין שלך כנראה שסימקה תכתוב לך (אני רואה אותה, לצערי, לעיתים רחוקות מאד מאד). על כל פנים. קשה למדי. אם אגלה משהו חיובי – אהיה מרוצה. אולי זה לא כל מה שניתן היה לומר אבל זה כל מה שניתן לכתוב (אוי, עט עלוב שכמותך!) תהיה בריא, שישבעו ממך נחת, ושנשמע דברים טובים זה מזה, אמן! תודה על דרישות השלום. אם תראה שם את וולפקה, רבקה או מולה, קוד קידה עמוקה בשמי ותמסור להם דרישת שלום חמה.

הירשל.

מקור

איך האׇב דײַן לעצטן בריוו
מיט גרויסער פֿרייד געלעזן
דו ביסט דאׇך ווויל און גוט צו מיר
אַזוי ווי ביסט געוועזן (איציק מאנגער)
און אַוודאי ביסטו גוט און ווויל צו מיר וואׇס דו שרײַבסט
אויך צו מיר כאׇטש כ’האׇב דיר אויפֿן לעצטן בריוו ניט געענטפֿערט
אשמנו בגדנו e.t.c. געווען אַ פּנים פֿאַרטאַרעראַמט
און אַז כ’האׇב זיך אויסגעקריצט איז דער בריוו שוין געווען
לעבן סטאַמבול… וואׇס בײַ דיר הערט זיך לייען איך. וואׇס
בײַ אונדז? איז אׇט וואׇס. דו ביסט דורך און דורך
דורכגענומען מיט די נאׇסטאַלגיע (היים בענקענישן) אׇבער
דו מאׇלסט זיך אויס אַ ביסל אין ראׇזע/ראׇזעווע פֿאַרבן, מען זאׇל זיך
וועלן אַראׇפּכאַפּן צו דײַן חבר אׇלעק כדומה-למשל
איז שווער, זייער שווער און לאׇמיר זאׇגן אוממעגלעך בײַ אונדז
איז איידל גערעדט: אומעטיק. פּראׇסט און פּשוט איך וואׇלט
איצט ניט געגאַנגען אין קיין געוועט אַז כ’וועל טרעפן בײַם
דורכגיין אויף דײַטשער גאַס כאׇטש 5 אייגענע באַקאַנטע.
ס’רוב באַקאַנטע וועלכע מען טרעפֿט זענען פֿון אַ מינדער
ווערטיקערן קוואַליטעט. ווי געזאׇגט איז אומעטיק, נודנע.
ניטאׇ כּמעט וווּ זיך אַהינצוטאׇן. עס פֿעלט דער פולסירנ-
דיקער געזעלשאַפֿטלעכער לעבן. חוץ די ציוניסטישע
געזעלשאַפֿטן זענען די איבעריק – נאׇך ניט לעגאַליזירט
(געוו. “מכבי”, “ווילביג” א.א.וו.)
וואׇס איז מיט מיר? איך פּטר מײַנע יונגע יאׇרן (אַז אׇך און וויי
צו זיי) אין “מיידים”. מיר, דער “מיידים” האַלטן זיך צוזאַמען אין
אויסער אַלץ און אויסער אַלעמען פֿאַרפֿילט עס אינדז אַ
שטיק פּוסטקייט וואׇס וואׇלט געבליבן ווען מיר האׇבן דעם “מיידים,
ניט. דעם לטן (לעצטן) אַפּריל האׇבן מיר געגעבן נײַע פּרעמ-
יערע - “הכּל שוחטין” - סימבאׇליש אויף די טעג.

2

און וועלכע מיר לעבן) אין דער פּראׇגראַם האׇבן מיר אַרײַנגעלייגט דע
לעבן פּרעכטיקע לאַלקעס, דעקאׇראַציעס, געקליבענע טעקסטן.
איך האׇב אויך אַ חלק: פּאַראׇדיעס אויף סוצקעווערן וואׇגלערן,
חיים גראַדען – די רעצענזענטן שרײַבן, אַז ס’איז פֿון די בעסטע
נומערן אין פּראׇגראַם. בײַ אַ געלעגנהייט וועל איך דיר צושיקן די
פּאַראׇדיע. אויב דו באַגערסט אַ ביסל “יונג-ווילנע”).
רעצענזיעס פּאׇזיטיווע וואַרעמע נאׇר עולם? דורכויס מיטעלע
און עלטערע מענטשן. ניטאׇ די יוגנט וואׇס פֿלעגט פֿאַרפֿילן
די זאַלן, ניטאׇ די יוגנט וואׇס פֿלעגט שלינגען יעדער וואׇרט
(און וואׇס צו שלינגען איז דווקא דאׇ) דאׇס איז דאׇס פּײַנלעכסטע.
עס פֿעלט די אוידיטאׇריע פֿאַר וועלכע מען אַרבעט, וועלכע
איז בכּוח אויפֿצונעמען און פֿאַרשטיין. אַ טרייסט כאׇטש וואׇס
די יוגנט איז דאׇ אין דער גאַנצער ליטע. פֿאׇרן מיר וועלן
טאַקע אין אַ 10 טעג אַרום אַרויס אויף אַ טורנע.
? זײַן? פּרטים אין באַריכטן אין די קומענדיקע בריוו
פֿאַרשטייסט אַליין שליימקע, איז ווען מיר כאַפּן זיך
איצט צוזאַמען און הייבן אׇן שמועסן, וואׇלטן מיר
גערעדט און גערעדט, געטיילט זיך מיט נייסן, דערפֿאַרונגען,
מיינונגען – נאׇר דו גיי זיי אַ חכם און שרײַב אַלץ אין אַ בריוו!
כ’וואׇלט כ’לעבן דיר געקאׇנט אויך דערציילן אַ ביסל – נאׇר
לאׇמיר אַלץ אׇפּלייגן אויף אַ צווייטן מאׇל.
וואׇס הערט זיך אין ווילניוס? מיט אַרבעט איז גאַנץ שווער.
און זאׇל זיך דיר ניט דוכטן אַז דו וואׇלסט שוין געאַרבעט בײַ
וואׇס דו ??? און אפֿשר? ווער קען זײַן א טרעפֿער?
קולטורעל איז ווי גערעדט אויך טויטלעך

3

ס’זענען אמת יאׇ דאׇ אַ ביסל קאַרפּן-קעפּ פּליטים, נאׇר
עס לאׇזט זיך שטאַרק ניט פֿילן זייער “דאַזײַן” כאׇטש
זיי פּרוּוון יאׇ עפּעס סטראׇיען אַ שבת. דעם ס’רוב זענען
עס פֿאַרשיידן פּאַרטיייִשע גענעראַלער וואׇס האׇבן לויפֿנדיק,
פֿאַרלוירן זייערע אַרמייען. די פּרעסע בײַ אונדז איז
אויך ניט אײַ-אײַ-אײַ אין ווילנע גייען אַרויס בלעטער.
1.”ווילנער קוריער” (אַמין אׇוונט קוריער) ? די רעדאַקטאׇרן זענען
פֿרידקין (פֿון “עקספּרעס”) חיים לעווין (פֿון “צײַט”) און אֵיגריזדז-
ענסקי. 2. “ווילנער טאׇגבלאַט” אַ מין ציוניסטישע צײַטונג
אונטער דער רע”ד (רעדאַקציע) פֿון נ. ווייניג – וואׇס חנדלט זיך צו דער
ייִדישער קולטור. קאַונאַס שיקט אַריבער אַהער אירע
3 צײַטונגען: 1. “ייִדישע שטימע” די רײַכסטע, באַלעבאַטיש,
ציוניסטישע צייטונג. 2. “דאׇס וואׇרט” (מעגסט לייענען
ווי איין זילב) אַ פּ”ציוניסטישע און 3. “פֿאׇלקסבלאַט”
אַ פּראׇגרעסיוו – ייִדישיסטע.
טעאַטערן זענען קיין וואַזשנע ניטאׇ. געבליבן ביסל דאׇסיק
“אַקטיאׇרן” פּראַווען זיי דאׇס און יענץ. האׇט איין טרופּע
געשטעלט “מיסיסיפי” האׇט אַ צווייטע אַראׇפּגעגנבעט
דעם טעקסט און אויך געשפּילט “מיסיסיפי” – זענען
ביידע געלעגן אין דער ערד.
נאׇר מיין ניט אַז מיר זענען פֿאַרצווייפֿלט, פּעסימיסטיש
און האׇבן שוין אינגאַנצן אׇנגעמאַכט אין די הויזן.
חס וחלילה! מיר לעבן, מיר האׇפֿן – עס וועט גיט זיין!
(אַ ברירה האט מען?)

4

וועגן דײַן עניין וועט דיר אַ פּנים שרײַבן סימקע (איך זע
איר, צום באַדויערן, זייער, זייער זעלטן) אַלנפֿאַלס
עס איז גאַנץ האַרב. אויב איך וועל זיך נאׇר עפּעס
דערוויסן פּאׇזיטיווס – וועל איך זײַן צופֿרידן.
דאׇס איז ניט אַלץ אפֿשר וואׇס וואׇלט זיך געלאׇזט זאׇגן
אׇבער דאׇס איז אַלץ וואׇס לאׇזט זיך שרײַבן
(עך, דו אׇרעמע פֿעדער!) זײַ געזונט, מען
זאׇל האֵבן פֿון דיר נחת און מען זאׇל הערן
גוטס איינס פֿון אַנדערן, אמן!
פֿאַר די גרוסן אִ דאַנק. אויב דו וועסט זען דאׇרטן
וועלפֿקען, רבקהן אׇדער מולען פֿאַרנייג זיך
טיף פֿון מײַנטוועגן און לאׇז זיי האַרציק גריסן.

הירשל